Filed under: ΘΕΑΤΡΟ
Η ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΕΓΕΑΣ.«THE TWIN MONUMENT» Μια παράξενη ιστορική συγκυρία στην ΤΕΓΕΑ προκάλεσε τη διαλεκτική συνύπαρξη δύο μνημείων που συμπλέκονται στη μοναδικότητα του ενός, του «ΔΙΔΥΜΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΤΕΓΕΑΣ» (The Twin Monument). Δύο αυθύπαρκτα και αδελφωμένα μέλη που τα χωρίζουν και τα ενώνουν 12 αιώνες. Το Αρχαίο Θέατρο(174 π.Χ. και ο πεντάτρουλος εγγεγραμμένος σταυροειδής Ναός (10ος αι. μ.Χ.). Ενώ σε όλες τις πόλεις το κοίλο του θεάτρου υποτάσσεται στη διαμόρφωση του εδάφους (πλαγιά λόφου), στην Τεγέα και τη Μαντινεία, αποτελώντας κομμάτι της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, το θέατρο οικοδομείται στο κέντρο της πόλης ως τμήμα της αγοράς, του πυρήνα της αρχαίας πόλης. Στην Τεγέα, ένας μεγάλος (διαμέτρου 80 και ύψους 12 μ.) πεταλόσχημος αναλημματικός τοίχος συγκτατεί όλο το πρανές των καθισμάτων του άνω και κάτω διαζώματος. Αυτό αντίκρισε ο R. Vallois όταν επισκέφτηκε για πρώτη φορά, την Τεγέα, την άνοιξη του 1909 και μένοντας έκθαμβος είπε το μνημειώδες: «Je fus frappè!». Σήμερα οι ανύποπτοι επισκέπτες μένουν κατάπληκτοι από το εξαίσιο σύμπλεγμα του αρχαίου θεάτρου που κρατάει στα χέρια του (ανάλλημμα) τον αποκαταστημένο με την ευγενή φροντίδα των εργατών του Υπουργείου Πολιτισμού «Ουράνιο Θώλο» της Παναγίας της Τεγέας.
Ας δούμε όμως την παρθενική και επιστημονική περιγραφή του κοίλου του θεάτρου από τον αρχιτέκτονα αρχαιολόγο ερευνητή R. Vallois (1926). Μια επιτόπια επίσκεψη «αναπληρώνει» μερικώς την έλλειψη των εικόνων του κειμένου μας.
ΤΟ ΚΟΙΛΟΝ: Το ανάλημμα.- Το ανάλημμα που περιγράφεται εξωτερικά
με μία ακτίνα (ημιδιάμετρο) 40 μέτρων περίπου, ένα τόξο κύκλου των 7/12 ( 210ο ή μάλλον 210ο και 30΄), του οποίου ο άξονας έχει κλίση 91ο στον αληθινό βορρά (pl. V-VII). Το κοίλον ήταν άρα προσανατολισμένο στη Δύση σε ένα βαθμό πλησίον (1).(1)- Ο «Αληθινός βορράς» είναι ο μαγνητικός βορράς του Οκτώβρη του 1912 διορθωμένος μετά την απόκλιση. Η αξία αυτής εδώ για την προειρημένη εποχή πρέπει να είναι από 4ο 30΄, ακολουθώντας τις ενδείξεις που συμπεραίνονται από τους καθορισμούς που έγιναν στο Αστεροσκοπείο της Αθήνας, που ο κ. Αιγινίτης, διευθυντής αυτού του ιδρύματος, θέλησε να μου δώσει. Όταν θα ξανασημειώσουμε απευθείας την απόκλιση στην περιοχή της Τεγέας θα μπορέσουμε να δούμε εάν ο ενδεδειγμένος αριθμός δεν είναι πάρα πολύ αδύνατος και εάν ο άξονας του θεάτρου δεν συμπίπτει πράγματι αισθητά με την γραμμή Ανατολή-Δύση. Ο τοίχος έχει πάχος μεγαλύτερο από 3 μέτρα (fig.2,5, και 6). Είναι κατασκευασμένος από βαρείς όγκους μαρμάρου τακτοποιημένους σε οριζόντιες
στρώσεις αρκετά κανονικές, των οποίων οι αρμοί εναλλάσσονται και φαίνονται να επιμηκύνονται συχνά στο εσωτερικό του υπόβαθρου, ανάμεσα σε πολλούς ειρμούς. Αναπόφευκτα σε ένα θεμέλιο από δύο οριζόντιες στρώσεις ή μάλλον σε σύμφυρμα πολυειδών ορυκτών. Η ανώτερη οριζόντια στρώση σχηματίζοντας κρηπίδα έπρεπε να φαίνεται στα Βόρεια και στα Βορειο-Ανατολικά:
Fig. 6.- Το ανάλημμα στα νότια της Βασιλικής,( σημείο 12).
Σε αυτόν τον τομέα (fig. 7), έγινε από μάρμαρο και παρουσιάζει μια κανονική εξοχή τοίχου, που του χρησιμεύει ως βάση ( 0, 40 μ. +/ -). Πάνω στο πλάνο, είναι σημειωμένη με τον αριθμό 1. Από πάνω έρχεται μια γραμμή από ορθοστάτες (Ι Ι) ψηλή 0.56 μ (+)(-). Οι πέτρινοι όγκοι που τη συνθέτουν έχουν 0,595 μ. μέσο όρο μήκος ( 0,58 μ. έως 0,615 μ.).Αυτή η διάσταση που εφαρμόζεται επίσης στις άλλες
οριζόντιες στρώσεις πρέπει να ανταποκρίνεται (αντιστοιχεί) στα 2 πόδια (1).
Η οριζόντια στρώση οικοδομούμενων λίθων των 0,33 μ. (ΙΙΙ) που καλύπτει τους ορθοστάτες κρατάει τη θέση των ισόπαχων τοίχων, αλλά δεν είναι σχηματισμένη από πέτρες πιο βαθιές από ό,τι η προηγούμενη . Ο πρώτος αρμός εξέχει από τον τοίχο στο εξωτερικό και εισχωρεί εκεί τόσο όσο γίνεται λιγότερο μακριά. Έχει για προφίλ ένα στρογγυλό και χονδρό κυμάτιο σε σχήμα δακτυλιδιού.
Fig. 6. Κόψιμο πάνω στο ανάλημμα στο σημείο 12.
Αυτά τα μάρμαρα χρησιμοποιήθηκαν για να σχηματίσουν ένα είδος κορνίζας στο ημι-ύψος του κεντρικού σώματος πάνω στις πλάγιες όψεις της Βασιλικής (Fig. 8+9). Κάτω από τις σκάλες το στρογγυλό και χοντρό κυμάτιο έχει αντικατασταθεί από ένα τομέα ευθύ μιας εξοχής αρκετής για μπορέσει η βάση να τοποθετηθεί εκεί (Fig. 4,7, 10, 12 και πλάνο VIII ).
(1). Ο M. Clemmensen εξετίμησε σε 0,2985 μ. το πόδι που χρησιμοποίησε ο αρχιτέκτονας του ναού της Αλέας Αθηνάς. BCH, XLIX 1925, p. 10.
Fig. 7.- Υπολείμματα του αναλήμματος στο Βόρειο μέρος του Θεάτρου: Στο πρώτο πλάνο στα δεξιά, αρχή της σκάλας του Βορειο-Δυτικού μέρους (Φωτ. M.Clemmensen).Fig. 8.-Πλάγια όψη Νότια της Βασιλικής με ξανατοποθετημένα μάρμαρα του Θεάτρου.Fig. 9.- Πλάγια όψη Βόρεια και Δυτική όψη της Βασιλικής με μάρμαρα του Θεάτρου ξανατοποθετημένα.
Οι επόμενες οριζόντιες στρώσεις λίθων είναι σχετικά καλύτερα διατηρημένες παρ’ ότι είναι στο Νοτιοανατολικό μέρος. Το πάχος τους ποικίλει από αρκετά εκατοστά ακόμη και ανάμεσα σε σημεία αρκετά παραπλήσια όπως το αποδεικνύει η σύγκριση ανάμεσα στην τομή που πάρθηκε κοντά στο σημείο 12 (Fig. 6) και στον Νότιο τοίχο της γειτονικής σκάλας (plan. VIII):Πίνακας ύψους δόμων. Σημείο 12 Κλίμακα IV 0,43 m.. 0,435 m. V 0,455 m. 0,45 m. VI 0,46 m. 0,49 m. VII (1) [0,43 m.] [0.425 m.] VII (1) [0,52 m.] [0,46 m.] ________ ________ Σύνολο 2.295 μ. 2.260 μ.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτές οι οριζόντιες στρώσεις λίθων βρίσκονται σε απόκλιση από 0,04 μ. ή 0,05 μ. η μία από την άλλη και ότι έχουν επιπλέον μια εξωτερική κλίση αρκετά ευκρινή (0,03 +/- ) για κάθε στρώση λίθων.(2) Στη συνέχεια το πάχος του αναλήμματος λιγόστευε στο εξωτερικό περίπου 0,13 μ. ανά μέτρο.
Σκάλες: Η ύπαρξη μιας σκάλας στη Β.-Δ. γωνία δεν αποδεικνύεται ,παρά μόνο από μία πέτρα της βαθμίδας (οριζόντιας στρώσης λίθων) ΙΙΙ, της οποίας το προεξέχον μέρος είναι σκαλισμένο σε όρθια γραμμή και από ένα σωρό βαθμίδων (σκαλοπατιών) που βρέθηκαν έξω από τη θέση τους πολύ κοντά, πάνω στην οριζόντια στρώση (βαθμίδα) IV (fig.7 και 16). Στο Ν.-Α. τρίγωνο, η οριζόντια στρώση IV και μία πέτρα της οριζόντιας στρώσης V είναι διατηρημένες in situ (fig.10 & 11). Υπάρχουν τρία σκαλοπάτια ανά οριζόντια στρώση. Η σκάλα έχει 1.95 μ. φάρδος στο σημείο της εκκίνησης και είναι χωρισμένη από την πάροδο με ένα τοίχο του υποστηριχτικού τοίχου παχύ 0.46 μ.
Οι βαθμίδες της σκάλας του Νοτιοανατολικού άκρου είναι εντελώς διατηρημένες μέχρι το ανώτερο επίπεδο της οριζόντιας βάσης VI και το βλέπουμε ακόμη ενάντια στον Νότιο τοίχο, η αρχή αυτών που αντιστοιχούσαν στην οριζόντια λιθόστρωση VII (fig. 4, 12 και πλάνο VIIΙ). Αυτό μας κάνει συνολικά 12 σκαλοπάτια για 4 οριζόντιες λιθοστρώσεις, αλλά το τριαδικό μοίρασμα δεν είναι διατηρημένο παρά μόνον ατελώς, γιατί τα 6 πρώτα σκαλοπάτια είναι μοιρασμένα ανάμεσα σε τρεις οριζόντιες λιθοστρώσεις των οποίων το συνολικό ύψος είναι πιο μεγάλο από εκείνο των δύο οριζόντιων λιθοστρώσεων του αντίστοιχου τοίχου.
(1) Η πρόσοψη των οριζόντιων λιθοστρώσεων VII και VIII δεν είναι διατηρημένη. Έπρεπε να έχει εκεί μια ελαφρά (ανεπαίσθητη) διαφορά ανάμεσα στο ύψος της εξωτερικής σειράς και εκείνο των εσωτερικών σειρών.(2) Η πρόσοψη είναι ελαφρά καμπύλη.
Παρά αυτό όμως το ύψος των σκαλοπατιών και το βάθος της πατημασιάς (ίχνους) ποικίλουν αισθητά γύρω από τους μέσους όρους 0,148 μ. και 0,285 μ. Τα 4 πρώτα σκαλοπάτια είναι από άσπρο μάρμαρο σαν το ανάλημμα και τους τοίχους του υποστηριχτικού τοίχου. Τα άλλα ήταν σκαλισμένα σε ένα διαφορετικό ογκόλιθο σκοτεινού χρώματος. Πάνω στο 5ο σκαλοπάτι βλέπουμε δύο φαρδιές τρύπες από στροφείς θύρας (διαμέτρου 0,15 μ. , βάθος 0,05 μ.πάνω στις οποίες έπρεπε να γυρνάνε οι δικλίδες(άξονες) μιας (σ.σ. δίφυλλης) πόρτας. Δεν βρήκα εγκοπή για το μοχλό της θύρας.
Fig.10.- Η σκάλα της γωνίας Νότου-Δύσης
Οι τοίχοι του υποστηρικτικού τείχους συνέχιζαν ακόμη στο Βορρά μέχρι
5.21 μ., στον Νότο μέχρι 6,35 μ. του μετώπου του πρώτου σκαλοπατιού. Πίσω από το δωδέκατο ξαναπαρουσιάζονται από δύο σειρές από πέτρες λιγότερο ή περισσότερο ψηλές (δύο από τη μια πλευρά, τρεις από την άλλη) που στηρίζονται άμεσα πάνω στο έδαφος.
Fig. 11.– Η σκάλα της γωνίας Νότου-Δύσης με τους τοίχους που προφυλάσσουν την πλαγιά.
Αν και αυτό έπρεπε να έχει χαθεί κάτω από τη σκάλα, η εξωτερική τους όψη ήταν με μεγάλη φροντίδα φτιαγμένη. Σε ένα επίπεδο λίγο ανώτερο τέσσερις άλλες πέτρες τοποθετημένες δύο-δύο ανάμεσα στους τοίχους του υποστηρικτικού τείχους αποτελούσαν αναμφίβολα ένα είδος θεμέλιου προορισμένου να υποστηρίζει τις
Φιγ.12.- Πίσω μέρος της σκάλας Ν-Α. Στα δεξιά και στα αριστερά, σε πρώτο πλάνο- τοίχοι κατασκευών που προφυλάσσουν την πλαγιά. Αυτό είναι διατηρημένο στα δεξιά.
ακόλουθες βαθμίδες. Δύο κομμάτια μαρμάρου που συνάντησα στο πίσω μέρος της Βόρειας τοποθέτησης μπόρεσαν να έχουν την ίδια λειτουργία., αλλά το μέγεθός τους και η όψη τους με κάνουν μάλλον να πιστεύω ότι είχαν θαφτεί σε αυτό το μέρος (πολύ κοντά στην επιφάνεια του εδάφους) μετά την καταστροφή του Θεάτρου.
Επίσης δεν εθεώρησα ότι έπρεπε να τα αναπαραστήσω πάνω στο λεπτομερές
σχεδιάγραμμα (Pl. VIII).
Παράξενο πράγμα. Οι πλευρές του υποστηρικτικού τοίχου δεν είναι παράλληλοι. Η απόστασή τους φτάνει τα 2.28 μ. στην αρχή της σκάλας (1). Τρία μέτρα πιο πέρα κατευθείαν στο δωδέκατο σκαλοπάτι, ελαττώνεται, στα 2 μέτρα. Στο τελευταίο άκρο της τελευταίας πέτρας του Νότου δεν είναι περισσότερο από 1.70 μ. Εάν η σκάλα συνέχιζε να στενεύει ακολουθώντας την ίδια αναλογία δεν έπρεπε να έχει παρά μόνον 1.10 μ. πλάτος στην έξοδό της πάνω στο διάζωμα. Το συνολικό της μήκος πράγματι δεν μπορούσε να είναι μικρότερο από 10 μέτρα. Τα σκαλοπάτια του κοίλου, έχουν χαθεί εντελώς. Αλλά το σχέδιο αποδεικνύει ότι η απόσταση της πρώτης βαθμίδας στην περίμετρο του αναλήμματος έπρεπε να ξεπερνάει τα 28 μέτρα. Υποθέτοντας ότι η κλίση (ράμπα) ήταν 33/76 όπως στο θέατρο των Αθηνών, μπορούμε να αποδείξουμε με ένα γραφικό πολύ απλό ότι το ανάλημμα υψωνόταν στα 11 ή 12 μέτρα, και τα σκαλοπάτια στα 5.50 μ. περίπου από πάνω από το σημείο εκκίνησής τους.
Αυτό εδώ, τοποθετημένο στο επίπεδο της προεξέχουσας οριζόντιας λιθόστρωσης ( ΙΙΙ )που στεφανώνει τους ορθοστάτες, μια κλιτύς της παρόδου είχε διευθετηθεί σε κάθε είσοδο. Ξαναβρήκα κόντρα στις σκάλες της Νότιο-Δυτικής πλευράς και της Νότιο-Ανατολικής, σκαμμένο χώμα που την ξανακάλυπτε.. Πρόσκειται ακόμη στην πρόσοψη της οριζόντιας λιθόστρωσης ΙΙΙ (fig. 10-12 & πλάνο VIII).
Αυτές οι δύο αποκλίσεις περιλαμβάνονται ανάμεσα σε διεσταλμένους τοίχους που έγιναν από κάθε είδους υλικά δεμένες με πηλό. Ένας ανάλογος τοίχος που αποσπάται από το ανάλημμα στο σημείο 12 αντιστοιχεί στον Νότιο τοίχο της ράμπας της Νοτιο-Ανατολής πλευράς (fig. 5). Το κτίριο που περιέκλειαν φωτιζότανε από ένα παράθυρο της πλευράς της ράμπας (pl. VIII) Φαίνεται άρα ότι οι εξωτερικοί είσοδοι του Θεάτρου ήταν κατασκευασμένοι σε μια αρκετά όψιμη εποχή κατασκευών των οποίων ο προορισμός μας ξεφεύγει. Στον Βορρά βρήκα ένα άλλο κτίριο (fig. 7) του οποίου το πλάτος 4.50 μ., είναι αισθητά όμοιο, και που προφανώς αποτελεί μέρος του ίδιου συνόλου. Δεν φαίνεται ότι είχε τοποθετηθεί κοντά σε μία σκάλα, αλλά δεν μπορούσαμε να το επιβεβαιώσουμε. Πράγματι το μοίρασμα των σκαλοπατιών γύρω από το κοίλο είναι άγνωστο.
{(1) Τα πρώτα σκαλοπάτια δεν έχουν παρά μόνον 2 μέτρα φάρδος, γιατί οι πέτρες των ευθύγραμμων λιθοστρώσεων IV & V εξέχουν πάνω στο γυμνό του τοίχου}.
Προσπάθησα να το καθορίσω (το μοίρασμα) μετρώντας από το σύνολο, υποθέτοντας ότι οι άξονές τους έπεφταν σε ίση απόσταση οι μεν από τους δε αλλά δεν πέτυχα τίποτε άλλο από ένα αρνητικό αποτέλεσμα. Ό,τι μπορώ να πω είναι ότι υπήρχε χωρίς αμφιβολία μια τέταρτη σκάλα στο Βόρειο – Ανατολικό σημείο, κοντά στο σημείο 7, γιατί οι πέτρες της οριζόντιας λιθόστρωσης ΙΙΙ διατηρημένες σε αυτό το μέρος είναι κομμένες με τέτοιο τρόπο ώστε να προσφέρουν μια διάταξη βαθμίδων των 0,22 μ. +/-Δεν ξέρω επιπλέον εάν τα σκαλοπάτια ήταν καλυμμένα και με τι μέθοδο. Οι τοίχοι
Fig.13.Μερικές τομές πάνω στον τοίχο της παρόδου του Νότου στα 2.40 μ.(Α) και 3.30 μ. (Β) της γωνίας Ν.- Δ.
υποστηρικτικού τοίχου της σκάλας που ήταν κατά μήκος των παρόδων , δεν ήταν αρκετά παχείς για να δέχονται την ώθηση ενός θόλου. Ίσως να μην υψωνόντουσαν παρά μόνον σε ένα αδύνατο ύψος από πάνω από τα σκαλοπάτια. Εν τούτοις συγκρινόμενα με τις εξωτερικές σκάλες του Θεάτρου της Μαντινείας (1) εκείνες της Τεγέας δείχνουν μια φανερή πρόοδο. Είναι όλες τοποθετημένες κατά τον ίδιο τρόπο, και αποτελούν σώμα με το ανάλημμα. Διασχίζοντας την μάζα του επιχώματος, οδηγούσαν τους θεατές στη δεξιά γραμμή της περιφέρειας στο διάζωμα. Έτσι, αναγγέλλουν τους διαδρόμους των ρωμαϊκών θεάτρων (όπου έκαναν εμετό)..
(1) G. Fourières, Mantinèe, p. 169-170, fig. 37 et 41. Παναγιώτης Φ. Δαλαμάγκας https://arethusa.wordpress.com
Leave a Comment so far
Leave a comment
ΑΡΕΘΟΥΣΑ 