«ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΣ»
Περιβαλλοντική και Ιστορική αποκατάσταση
(Με Β.Δ. που δημοσιεύτηκε το 1921 η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΤΕΓΕΑΣ -Π.Επισοπή- χαρακτηρίστηκε ως Βυζαντινό Μνημείο. Με αυτό το δεδομένο θεωρείται αντιπροσωπευτική, δηλαδή κληρονόμος, όλων των Βυζαντινών Εκκλησιών, που προηγήθηκαν)
————————————————————–
Στη Μεσοβυζαντινή περίοδο και ειδικότερα το 10ο αιώνα χτίζεται, για λόγους που δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε ακριβώς, το «Μεσαιωνικό Κάστρο της Μεσαρέας», (Μεσαριάς). Μεσαρέα είναι η Μεσαιωνική ονομασία της «Μεσογαίας» ή «Μασογείων» της Πελοποννήσου, δηλαδή της ΑΡΚΑΔΙΑΣ.
Η μικρή πολιτεία δεν έχει τη φυσική οχύρωση που απαιτεί ένα μεσαιωνικό κάστρο, για αυτό πρέπει να δεχτούμε πως η «Καστροπολιτεία» της Τεγέας. χτίζεται κουβαλώντας μαζί της την ταυτότητα της ιστορικής συνέχειας, πάνω στον ευρύτερο περίβολο της αγοράς της Αρχαίας Τεγέας επί εκτάσεως 30 περίπου στρεμμάτων.
Πάνω στον επιβλητικό τοίχο του αναλήμματος του Αρχαίου Θεάτρου οικοδομούν τη «Δέσποινα Στρατηγό», υπέρμαχο προστάτιδα της «Καστροπολιτείας της Μεσαρέας», την «Παναγία του Θεάτρου» που έμεινε και μένει στη θέση της, «ΕΠΙ ΤΑΣ», στη ράχη μιας τεράστιας ασπίδας διαμέτρου 80 μέτρων, σαν δείγμα Ιστορικής Εθνικής Συνέχειας. Ενώ γύρω της κείτονται τα ιερά μέλη μιας νεκρής πολιτείας, που συνεχίζουν να μάχονται τον αγώνα της ύπαρξής τους ενάντια στις αλλοπρόσαλλες επιδρομές των «Μιξοβάρβαρων» της εποχής μας.
Η ολιγάνθρωπη μεσαιωνική Τεγέα δεν μπόρεσε να κρατήσει την πολιτική και πνευματική της αυτονομία από τους «Δεσποτάδες» της Λακεδαίμονος, που τη θεώρησαν, ξεκινώντας από τις δικές τους Αμύκλες (Νότια της Σπάρτης), σαν τις μικρές Αμύκλες, δηλαδή «Αμύκλιον». Και με τον καιρό της κόλλησαν το προσωνύμιο Αμύκλιο, Αμύκλι, Νύκλι. Και όταν στη Μεσοβυζαντινή περίοδο (1082 μ.Χ.) «προάγεται» σε Επισκοπή αποκαλείται «Επισκοπή Νυκλίου».
Αργότερα η πόλη Φραγκοκρατείται και ελευθερώνεται το 1294. Και όταν αμέσως εκκενώνεται αναγκαστικά (δεν είμαστε βέβαιοι για το ολοκληρωτικά) από τους κατοίκους της με διαταγή του «ελευθερωτή» Βυζαντινού στρατηγού Ασάν, παραμένει «ΕΠΙ ΤΑΣ» με φωτοστέφανο το τσαλακωμένο βυζαντινό της διάδημα, τον οχυρωμένο περίγυρο. Αυτή την εικόνα παρουσίαζε στην απελευθερωμένη Ελλάδα η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΤΕΓΕΑΣ, η «Παναγία η Ελευθερώτρια».
Επί 400 χρόνια η Παναγία και ο ιερός περίγυρος λειτουργούσε μυστηριακά και ήταν το αληθινό «Κρυφό Σχολείο» που ετοίμαζε την ανάσταση του γένους. Ο Γάλλος ερευνητής του 1829 Ε. Γκινέ είδε τον Ιερό Περίβολο και στη μέση το Ναό να υψώνει τους πέντε τρούλους του στον ελεύθερο ουρανό της ηρωικής Αρκαδίας σαν λάβαρο ελευθερίας. Ήταν η εικόνα του Αρκαδικού δειλινού με τον «θρώσκοντα ήλιο της Αρκαδίας», τον ήλιο που χορεύει στις κορφές των Αρκαδικών βουνών που χορεύουν μαζί του «κύκλω ορχουμένων» τον αιώνιο κυκλικό χορό της ζωής.
Ο χώρος έμεινε σεβαστός και «άβατος» για τους Οθωμανούς, ενώ διπλανοί οικισμοί φέρουν ονόματα κατακτητών. Όπως Ομέρ Τσαούσης, Ιμπραήμ Εφέντης, Μεχμέτ Αγάς. Πιαλής, Έτσι ο σεβασμός και η ιερότητα της «ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΓΕΑΣ» τονίζεται και από τη σχετικά νεότερη ιστορία της. Φοβερή ήταν η εμπειρία της από τη «μεγαλοψυχία» του Δήμου Τεγέας που επέτρεψε στο νεοσύστατο (1883) Τεγεατικό Σύνδεσμο να τη θεωρεί σαν Εκκλησία-Μαγαζί. Είδαμε σε άλλο σημείωμά μας πώς με πλαστογραφίες και άλλες αλχημείες προσπάθησαν, ιδιαίτερα το 1900 και το 1930, να την «εξαφανίσουν» και να την εμφανίσουν σαν δικό τους κατασκεύασμα, σαν μια «ΚΙΤΣ» Βυζαντινή Εκκλησία.
Σήμερα με την παρέμβαση, φροντίδες, δαπάνες και αγάπη του Υπουργείου Πολιτισμού η ιστορική Εκκλησία της Μεσαρέας (Αρκαδίας) παίρνει το αρχοντικό της πρόσωπο ως «Σεβάσμια Βυζαντινή Δέσποινα». Χωρίς «μεταμοσχεύσεις», αλλά με λεπτές χειρουργικές παρεμβάσεις που απομάκρυναν όλα τα «καρκινώματα» των τελευταίων 100 ετών. Και συγχρόνως το οικοδόμημα στερεώνεται για να επιβιώσει, υπό ομαλάς συνθήκας, άλλα 1.000 χρόνια.
«Κάποιοι» είδαν την Παρθένο της Αρκαδίας «ως επίκληρο κόρη» αποβλέποντας στα «φλουριά» του παγκαρίου της. Θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε τη νοοτροπία τους ως «μιξοβαρβαρισμό», μικτή συμπεριφορά «πιστών» και εμπόρων. Και όμως είναι μια γνήσια κληρονόμος της ιστορίας και του πολιτισμού. Και γνήσια έκφραση της Λαϊκής Παράδοσης καθώς ενσάρκωνε στο μαρμάρινο κορμί της τον εθνικό μύθο του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά». «Πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θα’ ναι».
Αυτή τη γλώσσα μίλαγε η «Παναγία της Τεγέας» με το υψωμένο περήφανο κεφάλι της και το «χρυσό» φωτοστέφανο του βυζαντινού κάστρου της. Και είχε μια άμεση «μη λεκτική επικοινωνία», την επικοινωνία που γίνεται με την εικόνα χωρίς την ανάγκη γραφής, ανάγνωσης και γραμματικών γνώσεων.
Η «ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΤΕΓΕΑΣ» κληρονόμησε τις πέντε (5) γνωστές Παλαιοχριστιανικές (Πρωτοβυζαντινές) εκκλησίας της Τεγέας αλλά και άλλες που ξέρουμε και δεν ξέρουμε. Την εκκλησία στο σηκό της Παρθένου Αλέας Αθηνάς, τον επισκοπικό Ναό του Επισκόπου Ωφελίμου του 5ο αιώνος στον Αγιο Ιωάννη τον Προβαντινό, το τρίκλιτο Μεσοβυζαντινό(;) εκκλησάκι στο κτήμα Ρέππα μεταξύ Αλέας-Επισκοπής, τον τρίκλιτο Επισκοπικό Ναό του Αγίου Θύρσου στη Δυτική πλευρά του Αρχαιολογικού Πάρκου ( αναγράφεται «Επίσκοπος» Θύρσος ο Οσιώτατος στην κτιτορική επιγραφή του σωζόμενου μωσαϊκού δαπέδου της Εκκλησίας που αναπαριστά το χαμένο Παράδεισο της ΕΔΕΜ συμβολίζοντας και τον Αρκαδικό Παράδεισο). Παρακείμενο δίπλα της βρίσκεται προς Β. ως αδιαίρετο σύνταγμα το παρεκκλήσιο της Αγίας Τριάδος. Σε μικρή απόσταση Ν.Δ. του Αρχαίου Θεάτρου την τρίκλιτη Παλαιοχριστιανική Βασιλική του Απόλλωνα με μήκος κλίτους τα 45 μ. Αυτή η διάδοχος του Ναού του Απόλλωνα Ήλιου μπορεί να ήταν αφιερωμένη στο Χριστό, αφού η γέννησή του ταυτίστηκε με τη γέννηση του Ήλιου, αλλά και του Sol Invictus, του Παντοδύναμου Ήλιου των Ρωμαίων.
Με φόβος, δέος, και κατάπληξη οι χριστιανοί Τεγεάτες αντίκριζαν τον τελευταίο Τρίκλιτο Παλαιοχριστιανικό Μεγαλοπρεπή Επισκοπικό Ναό τους Β. Δ. του Θεάτρου και στη Αγορά των Ελληνιστικών χρόνων (στο κέντρο της Ανασκαφής), να καταστρέφεται από φωτιά. Έτσι οι Τεγεάτες από τα μέσα του 7ου αιώνα μ.Χ. έβλεπαν με ευλάβεια τους μαυρισμένους τοίχους της καμένης Επισκοπής τους που υψώνονταν ικετευτικά στον Αρκαδικό Ουρανό.
Η ολιγανθρωπία και οι επιδρομές των βαρβάρων αφάνισαν την πολιτική υπόσταση της υπερχιλιετούς πόλης της Τεγέας. Αλλά η «Καμένη Παναγία» που προσδιόριζε τοπωνυμικά και τον περιβάλλοντα χώρο ως «ΠΑΛΑΙΑ ΕΠΙΣΚΟΠΗ», επιβίωσε στις ιστορικές μνήμες των Αρκάδων.
Στη Β.Δ. πλευρά της Ανασκαφής μια μονόκλιτη εκκλησία της Μεσοβυζαντινής Περιόδου (Η «Παναγία των Φτωχών» ) μας οδηγεί χρονικά στην «Παναγία του Θεάτρου», πεντάτρουλο εγγεγραμμένο σταυροειδή Ναό του 10ου αιώνος, που το 1082 γίνεται Επισκοπικός Ναός (Επισκοπή). Όταν το 1294 η Καστροπολιτεία της Μεσαρέας εγκαταλείπεται βίαια, δημιουργείται το Μουχλί που διαμορφώνεται σε μια ισχυρότερη καστροπολιτεία χτισμένη σε οχυρό κωνικό ύψωμα με τριπλή σειρά οχυρώσεων.
Το «Μουχλί» αναφέρεται από τους Υστεροβυζαντινούς ως «Κάστρο της Τεγεάτιδος» (ως εκεί έφταναν και τα όρια της Αρχαίας Τεγέας), γιατί στους τελευταίους χρόνους του Βυζαντίου κυριαρχεί ο Ελληνικός χαρακτήρας της Αυτοκρατορίας. Η νέα πόλη μετά από 155 χρόνια ακολούθησε την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Πολιορκήθηκε για λίγες μέρες και όταν οι πολιορκητές Τούρκοι του Μωάμεθ κατέλαβαν τις πηγές του νερού, οι διψασμένοι Μουχλιώτες της Τεγέας αναγκάστηκαν να παραδώσουν την πόλη τους.
Οι κάτοικοι εσκόρπισαν και η εγκαταλελειμμένη πόλη σιγά σιγά ερημώνεται. Τα χτίρια μεταβάλλονται σε ερείπια, οι δρόμοι και οι αυλές σε χωράφια. Από τη «θυγατέρα» της «ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΓΕΑΣ», που μετακόμισε ως Επισκοπικός Ναός στο Μουχλί, σώζονται τα λιγοστά ερείπια της «Παναγίας της Μουχλιώτισσας» δίπλα στα ερείπια του Παλατιού στην κατώτερη οχυρωματική ζώνη του Κάστρου.
Για 155 χρόνια ήταν ο Επισκοπικός Ναός του Νέου Αμυκλίου, η Νέα Επισκοπή, η Επισκοπή. Και ο άλλοτε Επισκοπικός Ναός του Θεάτρου της Τεγέας παρέμεινε και παραμένει ως «Παλαιοεπισκοπή», συνέχεια μιας άλλης Παλαιάς Επισκοπής. Ένας κομψός και ευλαβής ναός που κουβαλάει την ιστορία της ακμής του Βυζαντίου κατά τη διάρκεια της βασιλείας των Μακεδόνων Αυτοκρατόρων.
Η αρχιτεκτονική σύνθεση του πεντάτρουλλου Ναού της Π. Επισκοπής οφείλεται σε έμπειρους αρχιτέκτονες που είχαν σαν αρχιτεκτονικό πρότυπό τους την περίφημη (πολυθαύμαστον) «Νέα Εκκλησία» που ιδρύθηκε στο Παλάτι το 881 μΧ. από τον Μακεδόνα Αυτοκράτορα Βασίλειο τον Α. Εκφράζει το Ελληνικό μέτρο στα πλαίσια του Βυζαντινισμού με τη χάρη, την πλαστικότητα, την κομψότητα, την ιερότητα και το θείο μεγαλείο της.
Ήταν, είναι και παραμένει η Επισκοπή, το υλικό σώμα της Παναγίας. Απλή και κοσμοπολίτισσα σαν τον οικουμενικό χαρακτήρα της χριστιανικής πίστης όπως τον εκφράζει ο Μεγάλος Δάσκαλός της Απόστολος Παύλος. Αυτός που πήρε μια εβραϊκή αίρεση και τη μεταμόρφωσε σε παγκόσμιο κίνημα και θρησκεία.
Αυτή την πίστη μετέφεραν στην Αρκαδία οι μαθητές του Αποστόλου Παύλου. Απλοί Αρκάδες χωρικοί , το πιθανότερο, που δούλευαν για βιοπορισμό το χειμώνα στα παράλια της Κορινθίας. Κατά την επιστροφή τους μαζί με τους καρπούς του μόχθου τους κουβάλησαν και τα νάματα της χριστιανικής πίστης και λατρείας.
Το μέγα πλήθος των Πρωτοχριστιανικών Ναών μετατρέπει την Τεγέα σε χώρο σεπτού τεμένους και ιερού προσκυνήματος. Ευγενής κληρονόμος των πάντων η «Πολύφερνη Κόρη της Τεγέας», η «Παναγία της Επισκοπής». Απλά ΠΑΝΑΓΙΑ και απλούστερα ΕΠΙΣΚΟΠΗ, όπως την αποκαλεί συνήθως ο ευσεβής λαός της Αρκαδίας. Τη λάτρεψε και τη λατρεύει σαν ιερή παρακαταθήκη ενός πολιτικού και εθνοθρησκευτικού μεγαλείου που, συμβολικά, η μορφή και η παρουσία της αναβιώνει.
Μπορεί να λήστεψαν οι «Νέοι Επιδρομείς» το χρυσό φωτοστέφανο του μεσαιωνικού περιβόλου της, μπορεί να γνώρισε μια παράξενη «Φραγκοκρατία» 120 χρόνων. Ακόμα και φράγκικα την έντυσαν με τσιμεντόλασπες, για να την κάνουν αγνώριστη. Ώσπου ήρθε ελευθερωτής το Υπουργείο Πολιτισμού με άξιους επιστήμονες και συνεργάτες, για να της ξαναδώσουν την αρχαία δόξα και το παλιό μεγαλείο της. Να την κάνουν και πάλι «Παναγία των Ορθοδόξων».
Ένας νέος “ΑΣΑΝίδης” στρατηγός ξαναήρθε στην Τεγέα ελευθερωτής, για να δώσει μια για πάντα τέλος στην περίοδο της «Δεύτερης Φραγκοκρατίας». Και οι ευλαβείς επισκέπτες ξαναβλέπουν πια σε όλο το μεγαλείο της τη «Δέσποινα του Βυζαντίου». Πρόμαχος της νέας προσπάθειας η έμπειρη αρχιτέκτων, η Φρατζή Αλεξάνδρα που εκπροσωπεί και τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών Μνημείων.
Οι εργασίες περιβαλλοντικής αποκατάστασης, στεγανοποίησης και στερέωσης τελειώνουν. Οι σχεδόν αμμοποιημένοι αρμοί των θεμελίων ισχυροποιήθηκαν και έγιναν συμπαγείς με ενέσιμο υλικό. Η στεγανοποιημένη στέγη, χωρίς χαλκώματα, καλύπτεται με σύνεση και ευλάβεια με νέα χειροποίητα κεραμίδια. Τα περίτεχνα βυζαντινά τούβλα άρχισαν τον κύκλιο χορό τους. στο πλαστικό κορμί μιας αναγεννημένης εκκλησίας. Το μαρμάρινο δάπεδο αποκαταστάθηκε.
Στο μεσοκαλόκαιρο, όπως προβλέπει η πάντοτε παρούσα αρχιτέκτων Αλεξάνδρα Φρατζή, τελειώνει όλος αυτός ο κύκλος στεγανοποίησης, στερέωσης και περιβαλλοντικής αρχιτεκτονικής αποκατάστασης του μνημείου. Εν τω μεταξύ είναι ελεύθερος ο χώρος για να αρχίσουν οι εργασίες του δεύτερου ανεξάρτητου κύκλου, της συντήρησης και στερέωσης των τοιχογραφιών του Ναού.
Έτσι φτάνει η στιγμή για την ιστορική, εθνική και θρησκευτική αποκατάσταση του μοναδικού αυτού μνημείου. Χρέος μέγα του ιστορικού Δήμου Τεγέας. Αλλά και των άλλων Δήμων, πραγματικών κληρονόμων του κλέους και τη δόξας του ευρύτερου χώρου της Αρχαίας Τεγέας.
Μιλάμε για Πανελλήνιο Εθνικό και Θρησκευτικό Προσκύνημα. Χρειάζετα ακόμη και η συμπαράσταση μαζί με τις ευλογίες της Ιεράς Μητροπόλεως Μαντινείας και Κυνουρίας. Ανυπόμονα περιμένουμε να έρθει ο σαρισοφόρος Αλέξανδρος που θα περάσει καβάλα το μιξοβάρβαρο «Γρανικό» και θα στήσει μεγαλοπρεπές ανάκτορο ελευθερίας. και ευλαβείας
Παναγιώτης Φ. Δαλαμάγκας.
Filed under: Επισκοπή
Η «Απελευθέρωση» του Ι. Ν. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΤΕΓΕΑΣΤο Υπουργείο και ο ΔΗΜΟΣ ΤΕΓΕΑΣ——————————–Η αρχαιολογική αποκατάσταση του Μεσαιωνικού Μνημείου της Επισκοπής είναι χρέος της Πολιτείας, το οποίον και επιτελεί με δαπάνη 800.000 Ευρώ και με την αποτελεσματική συνεργασία ειδικών επιστημόνων του Υπουργείου Πολιτισμού. Αλλά η ιστορική αποκατάσταση και ορθή λειτουργία του είναι πρωτίστως χρέος της Δημοτικής Αρχής, η οποία πρέπει να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων και να αποδώσει το οφειλόμενο Χρέος της προς την Εκκλησία, τον Τόπο και τους ανθρώπους αυτού του Τόπου που λέγεται Τεγέα, Αρκαδία, Ελλάδα. Διότι ο σημερινός Δήμος είναι ο στενός κληρονόμος του τέως Δήμου Τεγέας, στον οποίο ανήκε κατά κυριότητα και Διοίκηση ο Ναός της Παλαιο-Επισκοπής. Και γιατί η Επισκοπή δεν είναι Θρησκευτικό, αλλά Εθνικό Προσκύνημα όπως θα το προσεγγίσουμε προσεχώς, μαζί με τις κομπίνες και τα εγκλήματα πολιτισμού των υποψήφιων σφετεριστών. Να δούμε τώρα τι έγινε το 1900 με πρωταγωνιστή ένα δικαστικό γραμματέα, τον φερόμενο ως ιδρυτή του Τεγεατικού Συνδέσμου Λεωνίδα Σβώλο. Μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, που εμφανίζεται ως κακοήθης σφετεριστής της Δημοτικής Εκκλησίας της Επισκοπής όπως φαίνεται από τις παρακάτω συντριπτικές αποδείξεις.Προφανώς μέχρι το 1900 δεν μπόρεσε να αρπάξει την Εκκλησία από το Δήμο Τεγέας. Και μηχανεύεται αυτό που ακολουθεί. Παρά την εμπαθή στάση του Νομάρχη προς το Δήμο Τεγέας, το Υπουργείο δεν τόλμησε να προωθήσει ταπεινωτικό για το Δήμο Διάταγμα. Εξάλλου ο Ναός ως Εκκλησία και αρχαίο μνημείο ανήκε και στο Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Παιδείας. Βλέπουμε πως η Επιτροπή του Τεγεατικού αρχικά παραπλάνησε το Υπουργείο Εσωτερικών που αναφέρει ότι την Παλαιά Επισκοπή την ανήγειρε ο Τεγεατικός σε οικόπεδο που αγόρασε ο ίδιος. Αυτό είναι κάτι μεγαλύτερο από έγκλημα. Είναι κακούργημα για την ιστορία, τον πολιτισμό και το μέλλον αυτού του τόπου. Εξάλλου και η μνημειώδης αναφορά του Αστικού Κώδικα (1946) άρθρο 966 είναι καταπέλτης. Γράφει «ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΚΤΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΗΣ».
«Πράγματα εκτός συναλλαγής είναι τα κοινά σε όλους, τα κοινόχρηστα και τα προορισμένα για την εξυπηρέτηση δημοσίων, δημοτικών, δημοτικών, κοινοτικών ή θρησκευτικών σκοπών». ( «extra ordinarum» έλεγαν και οι Ρωμαίοι).
Με την ευκαιρία ας έχουμε υπόψη μας και δύο «ωφέλιμα» άρθρα του Νόμου 3028. ΦΕΚ 13/28 Ιουνίου 2002.»Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς».
Αρθρο 6,
4. Τα αρχαία ακίνητα προστατεύονται από το νόμο χωρίς να απαιτείται η έκδοση οποιασδήποτε διοικητικής πράξης.
Αρθρο 7
Κυριότητα σε ακίνητα μνημεία.1. Τα αρχαία ακίνητα μνημεία που χρονολογούνται έως και το 1453 ανήκουν στο Δημόσιο κατά κυριότητα και νομή και είναι πράγματα εκτός συναλλαγής και ανεπίδεκτα χρησικτησίας. Ας δούμε όμως και το σχετικό απόσπασμα του Υπουργείου Εσωτερικών και τη σχετική αναφορά του Νομάρχη Αρκαδίας. Παλαιό δείγμα «Διαπλοκής» σωτηρίου έτους 1900.Υπόψη ότι η Εκκλησία που σύχναζαν οι Τεγεατικοί των Αθηνών ήταν (είναι) κοντά στο «Μπαϊραχτάρη.
Αριθμ. 33182
Εν Αθήναις την Βασίλειον της Ελλάδος
24 Μαϊου 1900 Υπουργείον των Εσωτερικών
Προς
Τον Νομάρχην Αρκαδίας
Η Επιτροπή του Τεγεατικού(σ. σ. Πρόεδρος, Γραμματεύς και Ταμίας) διά της αναφοράς αυτής υπ’ αριθμ. 216 της 17ης Μαϊου ε. ε. εζητήσατο να ικανοποιηθεί οριστικώς το ζήτημα της Τύχης του παρά την Τεγέαν ανεγερθέντος υπό του Τεγεατικού Συνδέσμου ιερού Ναού της Παλαιάς Επισκοπής Αληθές ότι ο Δημοτικός Νόμος( «ΑΡΙΘ. 3. ΝΑΥΠΛΙΟΝ, 10/22 Ιανουαρίου 1834. Νόμος: Περί συστάσεως των Δήμων»)του άρθρου 20( σ.σ. Αρθρο 20:«Όλη η δημοτική περιουσία, μηδενός αυτής μέρους εξαιρουμένου, είναι ιδιοκτησία της ολομελείας των δημοτών. Εις την αυτήν κατηγορίαν υπάγεται και η περιουσία των κατά τόπον αγαθοεργών καταστημάτων, καθ’ όσον αύτη εις σιμμίκτους Δήμους δεν ανήκει αποκλειστικώς εις ιδιαιτέραν θρησκείαν») αναγράφει ότι η περιουσία των κατά τόπους Αγαθοεργών Καταστημάτων θεωρείται ως καθόλου Δημοτική περιουσία. Αληθές επίσης ότι κατά το άρθρον 114 του ιδίου Νόμου(σ.σ. Αρθρο 114.«Η διοίκησις των τοπικών αγαθοεργών καταστημάτων τίθεται υπό την άμεσον διεύθυνσιν των δι’ ιδιαιτέρων διαταγμάτων σχηματισθησομένων επιτροπών, η δε διεύθυνσις των τοπικών διδακτικών καταστημάτων ανατίθεται εις τας συσταθησομένας τοπικάς εφορίας σχολείων.Δια την διοίκησιν των τοπικών εκκλησιαστικών καταστημάτων διορίζονται Εκκλησιαστικά Συμβούλια συνιστάμενα από τον Δήμαρχον, τον ανήκοντα Εφημέριον και δύο έως τέσσαρας Δημότας, διοριζομένους παρά του Δημοτικού Συμβουλίου». Αρθρο 115:Όταν η έκτασις της ακινήτου περιουσίας ενός αγαθοεργού καταστήματος απαιτεί τον διορισμόν ιδιαιτέρου Οικονόμου, γίνεται η εκλογή αυτού κατά το άρθρο 50 αριθ. `12. Ο Οικονόμος υπάγεται εις την ανωτέραν διοικητικήν αρχήν του καταστήματος») η Διοίκησις των κατά τόπους Εκκλησιαστικών Καταστημάτων ανατίθεται εις Συμβούλιον αποτελούμενον εκ του Δημάρχου , του ανήκοντος εφημερίου και 2-4 δημοτών. Κ.λ.π.
Καταγράφουμε την πλήρη η απάντηση του Νομάρχη απομονώνοντας απαράδεκτους χαρακτηρισμούς όπως «την ακαλαισθησίαν, ατεχνίαν και βαρβαρότητα των Εκκλησιαστικών Συμβουλίων», και κρίσεις για τη δημοτική αρχή. «την αποξηραντικήν απόπνοιαν και την ουχί ευεργετικήν επίδρασιν της δημοτικής Διοικήσεως». Δήμαρχος Τεγέας τότε ήταν ο δάσκαλος Πετρουλάς.
Γι’ αυτό, καλά θα κάνουν κάποιοι να διαγράψουν από το αρχείο τους τη «μαρτυρία» του Ν. Μοραϊτη (ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΓΕΑΣ) ότι δήθεν οι Κοινοτάρχες Τεγέας μεταβίβασαν το 1884 (χωρίς να ορίζουν) την Επισκοπή στον Τεγεατικό. Αυτό είναι μια απλή ιστορική κακοήθεια για το Γυμνασιάρχη Μοραίτη. Τα γράφει το 1930 για ημιμαθείς δασκάλους και ιστορικά ανιστόρητους Τεγεάτες. Αλλά η αλήθεια δεν κρύβεται για πάντα, όπως μάθαμε και από «πρόσφατες πολιτικές αναλύσεις».
Αριθ. Πρωτ. 10312
Ο Νομάρχης Αρκαδίας
Προς
Το Επί των Εσωτερικών Υπουργείον
Περί
Της Κυριότητος Του εν Τεγέα Ναού της Παλαιάς Επισκοπής
Επί της υπ’ αριθ. 65194 π. έ. Διαταγής.
Προς εκτέλεσιν άνωθι Διαταγής (σ.σ. το πάλευε δυο χρόνια ο Λεωνίδας) εζήτησα αντίγραφα των συμβολαίων, δι’ ών ηγόρασε παρά των αδελφών Μασκαλέρη και του Γεωργίου Αριστοπούλου τον χώρον, ενώ έκειντο τα ερείπια του Ιερού Ναού της Παλ. Επισκοπής και τας πέριξ γαίας και υποβάλλω εννέα τον αριθμόν νομίμως κεκυρωμένα. Προς δε εζήτησα να μοι υποβάλει και τα στοιχεία εκείνα, εξ ών να προκύπτει ασφαλώς, ότι ο περί ού πρόκειται Ναός ωκοδομήθη δαπάναις του Συλλόγου. Μετά της σχετικής δε από 11 Δεκεμβρίου αναφοράς του ο ενταύθα αντιπρόσωπος του Συνδέσμου μοι υπέβαλε τα επισυναπτόμενα έντυπα Καταστατικά, πίνακας διαχειρίσεως, λογοδοσίας του αυτού Συνδέσμου, εν αίς εμφαίνονται αί τε εργασίαι και αι δαπάναι του Σωματείου διά την ανοικοδόμησιν του περί ού πρόκειται Ιερού Ναού.
Τα στοιχεία ταύτα εβράδυνα να υποβάλω εις το Σόν Υπουργείον, όπως συλλέξω ιδιαιτέρως πληροφορίας περί του αντικειμένου της Διαταγής του Υπουργείου και του έργου καθόλου του Συλλόγου, τας οποίας ήδη συνηγορούσας απάσας υπέρ του κύρους και του ορθού της σχετικής υπ’ αριθ. 33182 από 24 Μαϊου παρελθόντος έτους αποφάσεως του Υπουργείου, ευρίσκομαι εις την ευχάριστον θέσιν να χορηγήσω αυτά.
Και λέγω ευχάριστον θέσιν, διότι όντως ήθελεν είναι λυπηρόν, εάν τυχόν της ορθής νομικής βάσεως, ήν έθετο η εν λόγω απόφασις του Υπουργείου μη συναγούσης προς τα πράγματα, εθεωρείτο επάναγκες να παραδοθεί και το ωραίον αυτό μνημείον της Βυζαντινής τέχνης εις την αποξηραντικήν απόπνοιαν και την ουχί ευεργετικήν επίδρασιν της δημοτικής Διοικήσεως. Ευτυχώς είναι προφανές, ότι ο περί ού πρόκειται Ναός δεν είναι ενοριακός απέχων εις αρκετήν (sic) απόστασιν από παντός πέριξ συνοικισμού του Δήμου.
Είναι αποδεδειγμένον, ότι ο χώρος, εφ’ ού κείται ούτος, ηγοράσθη από τον Σύνδεσμον, πιστούται, ότι ανεκαινίσθη ουχί τηλεγραφικώς και με την συνήθη ακαλαισθησίαν, ατεχνίαν και βαρβαρότητα των Εκκλησιαστικών Συμβουλίων, αλλ’ επί τη βάσει του αρχαίου σχεδίου αυτού, τεχνικώς και καλαισθητικώς και με στοργήν ανθρώπων συναισθανομένων την εντολήν αυτών και συμβουλευομένων τους επαΐοντας και πρόκειται σήμερον το μόνον καθ’ όλην την Αρκαδίαν περικαλλές και αξιάγαστον μνημείον της Βυζαντινής χριστιανικής Τέχνης το οποίον εάν δεν εξηκολούθει σήμερον υφιστάμενος ο Σύνδεσμος, ίνα κατέχει και περισώζει αυτό, ή αν παύσει μίαν ημέραν υφιστάμενος, έδει να μεριμνήσει η σεβαστή Κυβέρνησις, όπως άλλως και ιδιορρύθμως διοικηθεί και ουχί διά των γνώσεων Εκκλησιαστικών Συμβουλίων, των οποίων είναι αμφίβολος η Διοίκησις και διαχείρισις, όσην διάθεσιν και αν έχει η Διοικητική αρχή και ο Δήμαρχος, δεν θα δυνηθεί άλλως να παρεμποδίσει αποτελεσματικώς.
Το εν γένει έργον του Συνδέσμου είναι εξαίρετον, διότι είναι εκ των ολίγων Σωματείων, τα οποία ιδρυθέντα με τοπικόν έμβλημα έδειξαν σημεία πρακτικής προόδου και ωφελίμου δράσεως, ήτοι η σύστασις υπ’ αυτού και ευδοκίμησις του πέριξ Αγροκηπίου εγκυώνται και του Ναού τούτου, αναπόσπαστο μέρος αυτού, την καλήν συντήρησιν, την τελειοποίησιν και την επ’ αγαθώ χρησιμοποίησιν πάσης αυτού προόδου.
Εν Τριπόλει τη 8 Μαρτίου 1901
Ευπειθέστατος. Ο Νομάρχης. Χ. Παλαμάς.
Πώς «φάγανε» τα λεφτά των σεισμόπληκτων του 1886; Λίαν προσεχώς!.
Αλλά από τώρα οι απανταχού Τεγεάτες πρέπει να σκέπτονται την «ΟΛΗΝ ΤΕΓΕΑ». Γιατί είναι υπεύθυνοι (όλοι είμαστε) για ένα «καθυβριζόμενο» Πανελλήνιο Θρησκευτικό και Εθνικό Μνημείο που ζητάει την αποκατάστασή Του. «Καλούμεν λοιπόν εις έργον τον Λαόν της Τεγέας», όπως διεκήρυξε και το 1883 ο πρώτος Πρόεδρος του Τεγεατικού Καθηγητής Ηλίας Κολιόπουλος, τον οποίο «εκπαραθύρωσε» πολύ νωρίς ο δικαστικός Γραμματέας Λεωνίδας .Σβώλος..
Παναγιώτης Φ. Δαλαμάγκας https://arethusa.wordpress.com
Filed under: Επισκοπή
ΙΕ΄ Αθήνησι, 28 Ιουλίου 1888, Πέμπτη. ΑΡΙΘ. 210
ΕΦΗΜΕΡΙΣ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΝΑΟΣ ΕΝ ΤΕΓΕΑ
Είδομεν δύο εκ φωτοτυπίας απεικονίσματα του εν Τεγέα Βυζαντινού ναού της Επισκοπής. Το έν εξ αυτών παριστά τον ναόν εν τη καταστάσει εις ήν περιήλθε νυν, υποστάς εν τη φθορά του χρόνου καταστροφάς τινας. Το δεύτερον δε απεικόνισμα παριστά το σχέδιον της μεσημβρινής προσόψεως του ναού επισκευασθέντος, καθ’ ά εσχεδίασε και ανέλαβε την επισκευήν αυτού ο ειδικός περί την τέχνην των Βυζαντινών ναών αρχιτέκτων κ. Παύλος Τσίλερ κατά τον αρχικόν του ρυθμόν.
Ο δε εν λόγω Βυζαντινός ναός της Επισκοπής είναι αρχαιότατος οικοδομηθείς προ χιλίων και επέκεινα ετών, έν εκ των σημαντικωτάτων και ιστορικωτάτων λειψάνων της καλλιτεχνίας των Βυζαντινών χρόνων. Η πρωτοβουλία της επισκευής αυτού ανήκει εις τον «Τεγεατικόν Σύνδεσμον», ούτινος ο φιλότιμος πρόεδρος κ. Λ. Σβόλος εργάζεται από τούδε υπέρ της ως οίον τε λαμπροτέρας διεξαγωγής της πανηγύρεως, ήτις τελείται εν αυτώ κατ’ έτος τη 15 Αυγούστου. Η πανήγυρις θα διαρκέσει και εφέτος τρεις ημέρας. Είναι θρησκευτική και εμπορική, και χιλιάδες συρρέουσιν εις αυτήν, ο δε δήμαρχος Τεγέας προκηρύσσει από τούδε ότι εις ουδεμίαν φορολογίαν υπόκεινται τα εν αυτή εκτεθησόμενα εμπορεύματα.
Filed under: Επισκοπή
Η αναστήλωση της Επισκοπής Τεγέας
Η έναρξη «αγώνος» 500 ημερών.
———————–
Το μεσημέρι της Τρίτης (30 Ιανουαρίου 2007), ημέρα της εορτής των Ελληνικών Γραμμάτων συναντήθηκαν το επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό της κατασκευαστικής εταιρείας ΑΦΟΙ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΙ και η υπεύθυνη εκπρόσωπος της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Βυζαντινών Μνημείων του Υπ. Πολιτισμού. Η συνάντηση αυτή δρομολόγησε τη μεθόδευση των επεμβάσεων και την άμεση έναρξη των εργασιών που προγραμματίζονται, κατά τη σύμβαση στο μέγεθος των 500 ημερών.
Ο αρχικός προγραμματισμός να μένει ανοιχτός ο Ναός στη διάρκεια των εργασιών, που δημιουργούσε και κατασκευαστικό κόστος, αποκλείστηκε πριν από την προκήρυξη του διαγωνισμού. Αυτό το κενό διευκολύνει το Υπουργείο Παιδείας (Ιερά Μητρόπολη Μαντινείας και Κυνουρίας), το Υπουργείο Πολιτισμού, το Δήμο Τεγέας, τον Τεγεατικό Σύνδεσμο και του φορείς της Τεγέας ώστε να καλύψουν το νομικό κενό στον τρόπο λειτουργίας του Ναού.
Ο Ναός υπάγεται στην ενορία Σταδίου Τεγέας, αλλά είναι ένα προσκύνημα Παναρκαδικού και Πανελληνίου ενδιαφέροντος. Και επομένως ο τρόπος λειτουργίας του μνημείου πρέπει να ρυθμιστεί με την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος (όπως συνέβη προ πολλού με άλλους Ναούς) ή κοινής Υπουργικής Απόφασης Υπουργείων Πολιτισμού και Παιδείας. Ο ισχυρισμός των «Διοικήσεως Παρακμής» του Τεγεατικού Συνδέσμου ότι δήθεν ο Ναός είναι ιδιωτικός είναι λόγια του αέρα. Αναγράφεται για πρώτη φορά στο Καταστατικό του 1930 ο όρος «ιδιόκτητος» Ναός και στην ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΓΕΑΣ (Ν. Μωραϊτης) η ιστορική ανακρίβεια και κακοήθεια, ότι δήθεν οι Κοινοτάρχες Τεγέας (Ειδικοί Πάρεδροι ήταν) παραχώρησαν το 1884 με «ανύπαρκτη διοικητική πράξη» το Ναό στον Τεγεατικό Σύνδεσμο.
Ο Νόμος υπ. Αριθ. 3028 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» (ΦΕΚ 153/28-6-2002 ) είναι σαφής και κατηγορηματικός. Αντιγράφουμε το ΑΡΘΡΟ 7. (Κυριότητα σε ακίνητα μνημεία).
1. Τα αρχαία ακίνητα μνημεία που χρονολογούνται έως και το 1453 ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ κατά ΚΥΡΙΟΤΗΤΑ και ΝΟΜΗ και είναι ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΚΤΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΗΣ και Ανεπίδεκτα ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑΣ.
Το Υπουργείο Πολιτισμού με χρήματα δικά του(800.000 €) αναστηλώνει το Μνημείο Πολιτισμού (Βυζαντινός Ναός Τεγέας) που του ανήκει. Ο Τεγεατικός Σύνδεσμος λειτουργούσε το Ναό (με την ανοχή της Πολιτείας και του Δήμου) ως «Μαγαζί». Σε μια σημαντική ιστορική στιγμή για την Ιστορία, τον Πολιτισμό και την ανάπτυξη, κλείνει ένα «Μαγαζί» και ανοίγει ένα «ΙΔΡΥΜΑ».
Η τελευταία αναστήλωση του Ναού (εργασίες συντήρησης-ανακατασκευής της στέγης του μνημείου) άρχισε στις 27-4-1987 από τον ιδιώτη αρχιτέκτονα μηχανικό Ν. Γεωργαντά και τελείωσε το 1989, με δαπάνη του Ιδρύματος Στασινοπούλου. Στις 16 και 17 Αυγούστου 1987 στο «Δεύτερο Παντεγεατικό Συνέδριο» που διοργάνωσε ο ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ ΤΕΓΕΑΣ ( σε συνεργασία με τον Αναπτυξιακό Σύνδεσμο Τεγέας, Πρόεδρος Δ. Καρκαζή) ο Ν. Γεωργαντάς παρουσίασε τα χαρακτηριστικά του μνημείου και την πρόοδο των εργασιών ανακατασκευής και συντήρησης της στέγης.
Η επισκευή 1987 δεν κρίθηκε απόλυτα επιτυχής. Δεν τοποθετήθηκαν υδρορόες ούτε ασφαλτόπανος σε ορισμένες θέσεις που προέβλεπε η μελέτη. Έσπασαν σε 4 χρόνια πολλά βυζαντινά (ΧΙΟΥ) κεραμίδια με κίνδυνο εισροής όμβριων υδάτων και εμφανίστηκε πολλή υγρασία στο εσωτερικό του Ναού. Οι ρωγμές στο μνημείο έγιναν πιο εμφανείς.
Η «Αναστήλωση 2007» άρχισε με έναρξη ανασκαφής, μέσα και έξω, των θεμελίων του Ναού σε πλάτος ενός μέτρου και βάθος το ζητούμενο των θεμελίων. Τα παλιά μάρμαρα καθαρίστηκαν, αριθμήθηκαν και φυλάσσονται στο εσωτερικό του Ναού. Τα πρώτα χώματα από την εξωτερική εκσκαφή συγκεντρώνονται, κοσκινίζονται και ερευνώνται από την αρχαιολόγο της εταιρείας πριν από την ανακομιδή τους. Υπάρχει βέβαια και υπεύθυνος από την τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων.
Στη δυτική πλευρά του Ναού είναι πολύ πιθανό να βρεθούν μαρμάρινα καθίσματα του αρχαίου θεάτρου. Το ίδιο ενδεχόμενο αναμένεται και στα ίδια τα θεμέλιά του. Υποθέτουμε να χρησιμοποιήθηκαν αρχαίοι μαρμάρινοι δόμοι κατά τη θεμελίωση.
Θα ακολουθήσει σχετικά σύντομα και η απομάκρυνση των τσιμεντένιων εξωτερικών επιχρισμάτων που αλλοιώνουν βάρβαρα το βυζαντινό διάκοσμο και χαρακτήρα του Ναού. Οι φωτογραφίες του μνημείου σε διαφορετικές χρονικές περιόδους δείχνουν τη μεγάλη διαφορά.
Σε αυτή τη φάση η αναστήλωση είναι κυριολεκτικά ανασκαφή του αρχαίου θεάτρου, που συνοδεύεται με όλα τα απρόοπτα. Μπορεί να βρούμε το νόμισμα ή νομίσματα που έπεσαν από απροσεξία ή αμέλεια από την τσέπη ή τα χέρια των βυζαντινών μαστόρων. Σε αυτή τη φάση ο ερευνητής, όπως και ο καθένας μας, ζει την ιστορική στιγμή του 10ου αιώνα μ.Χ., χρόνου ανοικοδόμησης του Ναού, ή του 2ου αιώνος π.Χ., χρόνου ανοικοδόμησης του Θεάτρου.
Οπωσδήποτε όμως για τρία χρόνια και «ες αεί» το σημαντικό αυτό μνημείο της Αρκαδίας θα είναι χώρος ειδικού ενδιαφέροντος, συγκινήσεων και παιδείας για μικρούς και μεγάλους της Τεγέας, της Αρκαδίας. Και όχι μόνον
Παναγιώτης Φ. Δαλαμάγκας.
ΑΡΚΑΔΙΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
«ΕΡΑΤΩ», το δέντρο του Ήλιου.————————
Η κορυφή του Βορείου Όρους εντάσσεται στα λεγόμενα «ΙΕΡΑ ΚΟΡΥΦΗΣ». Τα συναντάμε και στο Μινωικό Πολιτισμό της Κρήτης. Αλλά και τα ανάκτορα των Μυκηναίωνν Βασιλέων βρίσκονται σε μια κορυφή μικρού όρους και έχουν λατρευτικό χαρακτήρα.
Έτσι η «Άκρα Πόλις»(Ακρόπολις) της πρώιμης αρχαιότητας(των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων) που μετασχηματίζεται σε ακρόπολη, διατηρεί τον παλιό ιερό λατρευτικό χαρακτήρα της. Γι’ αυτό και η «Τεγέα των Δημοτών»(η Τεγέα των εννέα δήμων) είχε σαν θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο το λόφο του Κλαρίου Διός(το σημερινό λόφο του Αγίου Σώστη), όπου οι «πολλοί των βωμών» (Παυσαν. VIII, 53,9). «Το δε χωρίον το υψηλόν, εφ’ ού και οι βωμοί Τεγεάταις εισίν οι πολλοί». Και επομένως ο ίδιος λόφος («χωρίον υψηλόν») αποτελεί την πρώιμη Ακρόπολη της Αρχαίας Τεγέας.Οι Αϊ-Λιάδες των Αρκαδικών Βουνών αποτελούν τα νεώτερα «Ιερά Κορυφής» και προβάλλονται ως χαρακτηριστικά του Αρκαδικού τοπίου.
Η Αρχαία Τεγέα των ιστορικών χρόνων αποτελούσε το γνησιότερο περιβαλλοντικό χαρακτηριστικό της Αρκαδίας που στα χρόνια του Ηροδότου προσομοιάζεται με ορχήστρα. Μπορεί να την οριοθετήσουμε προσθέτοντας Τεγέα, Τρίπολη, Κορύθιο, Βέρβαινα, Δολιανά, Σκιρίτιδα.
Με σώμα την Ορχήστρα των Αρκαδικών Ορέων που περιβάλλουν το αρχαίο Τεγεατικό Πεδίο, διαμορφώνεται σήμερα μια νέα «Πολιτισμική Ενότητα» αποτελούμενη από οκτώ «Καποδιστριακούς Δήμους» ( Τεγέας, Τριπόλεως, Κορυθίου, Μαντινείας, Σκιρίτιδας Τρικολώνων, Βαλτετσίου και Βόρειας Κυνουρίας). Η ενότητα του «Κλαρίου Διός».Η κορυφή του Βορείου Όρους με σύνεση, μεθοδικότητα, πόνο, πίστη και αγάπη διαμορφώνεται βραδέως και ασφαλώς σε ένα σύγχρονο «Σχολείο Τοπικής Ιστορίας». Από το Βόρειο Όρος φαίνονται καθαρά οι οκτώ «Δήμοι του Κλαρίου Διός». Και, δυτικά, οι κορυφογραμμές της Μεγαλοπολίτιδος, με τους «Δήμους του Λυκαίου Διός». Από το ίδιο Ιερό Κορυφής προσδιορίζεται (οριοθετείται) βόρεια η «Αρκαδία των Βράχων» και, νότια, τμήμα της Κυνουρίας, η «Αρκαδία της Θάλασσας».Η Δρυς (βαλανιδιά) είναι το ιερό φυτό που τρέφει τους Αρκάδες (βαλανηφάγους, κατά το χρησμό των Δελφών). Και σύμφωνα με μια ντόπια παράδοση, που επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας, το Βόρειο Όρος ήταν γεμάτο νερά και δένδρα. Στην κορυφή του δέσποζε για πάρα πολλούς αιώνες η Μεγάλη Δρυς (βαλανιδιά). Οι ακτίνες του Ήλιου άγγιζαν πρώτα τα ψηλά κλαδιά του μεγάλου δένδρου και καθρεφτίζονταν στο Λειμώνα της Τεγέας, στους πρόποδες του όρους, όπου άπλωνε ερωτικά το υδάτινο σώμα του ο Αλφειός. Στις όχθες και στο διάφανο καθρέφτη του έπαιζε τα ερωτικά της παιχνίδια η ωραία νύφη Αρέθουσα.Ο Αρκάδας, γιος του Δία και της Καλλιστώς, ανέβαινε στο βουνό. Εκεί συνάντησε και ερωτεύθηκε τη (δρυάδα) νύφη Ερατώ. Η Ερατώ ανταπέδωσε τον έρωτά του, έγινε νόμιμη γυναίκα του, τον ακολούθησε στο παλάτι, κοιμήθηκε μαζί του και του χάρισε τους τρεις γιους, στους οποίους ο Δίας κλήρωσε (μοίρασε) την Αρκαδία, στο λόφο του Κλαρίου Διός.
Η Ερατώ, όπως και όλες οι δρυάδες νύφες, δεν ήταν αθάνατη. Τη σκότωσε μαζί με το μεγάλο δένδρο ο μεθυσμένος άρχοντας του κάμπου. Μεθυσμένος με το παλιό κρασί των αμπελιών και τρελός από χαρά για τη μεγάλη σοδιά των σταφυλιών έστειλε τα ζώα του και τους πολλούς υποταχτικούς του. Έκοψαν κομμάτια τη μεγάλη βαλανιδιά, τη φόρτωσαν και την κουβάλησαν στην πολιτεία του κάμπου. Τα έμπειρα χέρια των μαστόρων έφτιαξαν καλοδουλεμένα βαγένια που τα γέμισαν με το χυμό των σταφυλιών.
Κι ο άρχοντας περίμενε το καλό κρασί που δε βγήκε ποτέ. Τα βαρέλια έβγαλαν φαρμακερό ξύδι που μόλυνε όλο τον τόπο γύρω και έφερε τη συφορά. Κακό τέλος είχε και ο ασεβής άρχοντας. Γιατί μαζί με το δένδρο είχε σκοτώσει και τη Μητέρα των Αρκάδων, την ωραία νύφη Ερατώ.Έτσι τότε μαζί με ολόκληρη τη σπορά του άρχοντα χάθηκε και η Μικρή Πολιτεία. Αλλά και η τελευταία μικρή πολιτεία, το Γαρούνι, είχε την ίδια σκληρή μοίρα. Χάθηκαν παντελώς σπίτια, ζώα, άνθρωποι και έγιναν ένας απέραντος αμπελώνας για να θυμίζουν το μεθυσμένο «μητροκτόνο».
Χρόνια οι άνθρωποι νόμιζαν πως άκουγαν το θρήνο της Ερατώς, αλλά άκουγαν το κλάμα της αγαπημένης νύφης του Πάνα, της Πίτυος (Πεύκης). Εκεί, στο ίδιο βουνό, ο τρελά ερωτευμένος μαζί της Βορέας, τρελός από ζήλια καθώς την είδε να ερωτοτροπεί με το Θεό των Αρκάδων ποιμένων Πάνα, φύσηξε ορμητικά, την περέσυρε και τη σκότωσε στα βράχια των απέναντι βουνών. Από το σώμα και το αίμα της η Γη έκανε να φυτρώσει το ομώνυμο δένδρο(Πίτυς=Πεύκη) που από τα κοφτερά φύλλα του ακούγεται με το φύσημα του αέρα ο θρήνος της νύφης και η τρυφερή μελωδία της σύριγγας(φλογέρας) του ερωτευμένου θεού Πάνα.
Με τον καιρό χάθηκαν όλα τα δένδρα του βουνού. Έφυγαν τα νερά και στέρεψαν οι βρύσες. Χάθηκαν οι δρυάδες των βουνών και οι νύφες του Τεγεατικού Λειμώνα. Ακόμα και η ωραία νύφη Αρέθουσα σταμάτησε τους ερωτικούς της χορούς πάνω στα νερά του Αλφειού και κρύφτηκε τρομαγμένη στο άνοιγμα της Μεγάλης Σπηλιάς.
Ο τρελά ερωτευμένος Αλφειός άρχισε να την αναζητά. Κατέβηκε κάτω από το Βόρειο Όρος και έφτασε στην Ασέα. Αλλά και εκεί δεν τη βρήκε. Ξανακατέβηκε στη γη και έφτασε στις Πηγές της Μεγαλοπολίτιδας. Αλλά πουθενά η Αρέθουσα. Τότε άρχισε το μακρύ του ταξίδι αναζητώντας την Αρέθουσα.Πέρασε κοντά στη γη της Πίσας και δίπλα από το Ιερό της Ολυμπίας και έφτασε πέρα από το επίνειο των Ηλείων Κηλλήνη. Αλλά και η Αδριατική Θάλασσα δεν ανάκοψε το δρόμο του. Πέρασε κάτω από ένα τόσο μεγάλο και ταραγμένο πέλαγος και σταμάτησε έξω από τις Συρακούσες. Εκεί, στο μικρό νησάκι της Ορτυγίας (:ορτυκιού, τριγόνας), αναγνώρισε το σώμα της αγαπημένης του νύφης που κουρασμένη είχε μεταμορφωθεί πια σε μια όμορφη πηγή.Την περήφημη και στις μέρες μας πηγή Αρέθουσα των Συρακουσών.Σμίγει μαζί της και προσπαθεί να την πείσει να ξαναγυρίσει στην Αρκαδική Γη, στον όμορφο Τεγεατικό Λειμώνα.
Κάποτε κάποιοι αναίσθητοι άνθρωποι έκοψαν το κορμί του ερωτευμένου Αλφειού και το έσπρωξαν προς το Κορύθιο, την Ανατολική πλευρά του Αρκαδικού Πεδίου. Αλλά αυτός, όπως και στα παλιά ευτυχισμένα χρόνια, βρίσκει τρόπο να περνά κάτω από τη γη και να φτάνει στην αγαπημένη του. Ο ταξιδιώτης Παυσανίας ομολογεί ότι ο Αλφειός ακόμα αγαπά την Αρέθουσα.(Παυσ. VII.23, 2: καθότι έχει επί τω Αλφειώ λόγος Αρεθούσης έτι εράν αυτόν). Αλλά και οι σημερινοί ταξιδιώτες στις Συρακούσες, όταν περνούν την πέτρινη γέφυρα που οδηγεί στην Ορτυγία, βλέπουν να καθρεφτίζεται στα νερά της Αρέθουσας το πρόσωπο του Αλφειού και της Αρκαδίας.Και τα παράξενα φυτά που φυτρώνουν κάποτε στο υδάτινο κορμί της είναι αποκλειστικά φυτά της μητρικής Αρκαδικής γης.
Οι νεώτεροι Αρκάδες από ευγνωμοσύνη στο αιώνιο ποτάμι ξαναφτιάχνουν τον Τεγεατικό Λειμώνα(αρχίζοντας με τον Ταμιευτήρα, μια όμορφη μικρή λίμνη) στο παλιό Μανθουρικό Πεδίο της Τεγέας. Θέλουν να της ξαναδώσουν το παλιό της όνομα, «ΚΑΛΛΙΣΤΩ Η ΑΡΕΘΟΥΣΑ», δηλ. η όμορφη νύφη που αρδεύει., ποτίζει.
Στην κορυφή του Βορείου Όρους, εραστές της παράδοσης και του τόπου, ο όμιλος «ΕΡΑΤΩ», φτιάχνουν δίπλα στο «Ιερο Κορυφής» του Προφήτη Ηλία ένα μικρό ταμιευτήρα νερού.Για τα πουλιά, τα δένδρα και τους ανθρώπους. Γιά να φυτευτούν και πάλι βαλανιδιές. Να θεριέψουν και να ξανάρθουν οι Δρυάδες. Κι ανάμεσά τους η μικρή Ερατώ. Για να ερωτευτεί και πάλι ένα νέο Αρκάδα και να σπείρει μαζί του το νέο κόσμο της Αρκαδίας.
Αυτός είναι ένας πολιτισμένος τρόπος για να εξαλείψεις το «Άγος» του υβριστή άρχοντα που έκοψε το Μεγάλο Δένδρο και σκότωσε την ωραία νύφη Ερατώ. Το Άγος του «Μητροκτόνου» των Αρκάδων.
Δεν είμαστε οι πρώτοι, αλλά νομίζουμε πως είμαστε ευγενείς και πολιτισμένοι. Οι αρχαίοι Τεγεάτες προσπαθούσαν να εξιλεώσουν το Βορρά και να λυτρωθούν από την ξηρασία με ανθρωποθυσία νεαρών παιδιών. Ο Παυσανίας διασώζει τελετουργικό που σχετίζεται με τα παιδιά του Τεγεάτη Σκέφρο (=κατάξερο) και Λειμώνα(=υγρό). Η ιέρεια κυνηγά να σκοτώσει το Λειμώνα, γιατί αυτός είχε νωρίτερα σκοτώσει τον Σκέφρο(αφήγηση Παυσανία), σύμβολο της βλάστησης που καταστρέφεται από την ξηρασία.Η τελετή αυτή ερμηνεύεται ως κατάλοιπο τελετουργικού ανθρωποθυσιών. Εδώ έχουμε τη συμβολική σφαγή του θύματος.
Αλλά και το μικρό παιδί που ήταν ταμένο(μέχρι τουλάχιστον τα χρόνια του Παυσανάι,το τέλος του 2ου αι. μ.Χ., ) να υπηρετήσει κάποιο χρόνο ως ιερέας στο Ναό της Αλέας στην Τεγέα, φαίνεται σαν προσφορά αναίμακτης θυσίας ή υποκατάστατο ανθρωποθυσίας. Σαν τα τάματα των γιαγιάδων μας, που εντυναν τα παιδιά μαύρα καλογερικά ρούχα, χωρίς όμως και να τα στέλνουν καλόγερους στο μοναστήρι.
Ο Υπερίωνας Ήλιος εξακολουθεί και τώρα, περνώντας πάνω από το Τεγεατικό Παδίο, να καλημερίζει με τις ακτίνες του τους ανθρώπους του Κάμπου.Στην Οδύσσεια ο Υπερίωνας Ήλιος ανατέλλει και καμαρώνει τις γελάδες του στο μυθικό του νησί. Δεν ξέρουμε αν στις ράχες και τα πόδια του δικού μας βουνού έβοσκαν τα Βόδια του Ήλιου. Όμως το αιώνιο παιχνίδι της ιστορίας θέλησε, ώστε το «καταραμένο» βουνό των Αρκάδων να πάρει το παράξενο όνομα Γκράβαρης. Η λέξη έφτασε από τα σλαβικά όπου το θηλυκό όνομα KRAVA σημαίνει αγελάδα, και το αρσενικό kravar σημαίνει αγελαδάρης.
Ποιος ξέρει! Ίσως μαζί με τον Τεγεατικό Λειμώνα να ξαναγυρίσουν τα «Βόδια του Ηλιου» στο Βόρειο Όρος και ο Αγελαδάρης στις πλαγιές και τους πρόποδες του ευλογημένου και ευτυχισμένου πια βουνού. Ίσως! Για τους μεγάλους. Αλλά σίγουρα στις όμορφες ιστορίες μιας ευτυχισμένης γενιάς. Των μικρών παιδιών της Τεγέας.
ΑΡΕΘΟΥΣΑ 